LPG Kullanımında TSE Standartları

Türkiye'de standart denince ilk akla gelen kurum, kuşkusuz Türk Standartları Enstitüsü’dür. Türk Standartları Enstitüsü; her türlü madde ve mamuller ile usul ve hizmet standartlarını yapmak amacıyla 1960 yılında 132 sayılı kanunla kurulmuştur. Enstitü, tüzel kişiliği haiz, özel hukuk hükümlerine göre yönetilen bir kamu kurumu olup, kısa adı ve markası TSE'dir. Bu marka çeşitli şekillerde gösterilir. Türk Standartları Enstitüsü'nün izni olmadan bu marka hiçbir şekil ve şart altında kullanılamaz. Yalnız Türk Standartları Enstitüsü tarafından kabul edilen standartlar Türk Standardı adını alır. Bu standartlar ihtiyari olup, standardın ilgili olduğu bakanlığın onayı ile mecburi kılınabilir. Mecburi kılınan standartlar Resmi Gazete'de yayımlanır.

Türk Standartları Enstitüsü; yukarıda belirtilen alanlarda yapmış olduğu standartları; konusunda uzman kişilerden oluşan İhtisas Guruplarına veya Özel Daimi Komitelere hazırlatmaktadır. Bu çalışmalar esnasında sektörünün görüşlerine de mutlaka başvurulmaktadır. Bununla ilgili olarak 2004-2005 çalışma döneminde birçok alanda “Ayna Komiteler” de kurulmak suretiyle hazırlanmış ya da hazırlanacak olan uluslar arası ve Avrupa standartları konusunda da sektörün görüşleri alınarak zamanında ilgili mercilere iletilmekte ve standartların daha sağlıklı oluşturulmasına katkıda bulunulmaktadır.

Gelişen teknolojiye paralel olarak petrol ve petrol ürünleri alanında da önemli gelişmeler olmaktadır. LPG, ülkemizde gerek mutfaklarda gerekse ısınmada uzun zamandır kullanılmasına karşılık, otomobil yakıtı olarak 1995’li yıllardan beri kullanılmaktadır. Özellikle LPG kullanımı, hava kirliliğinin yoğun olduğu kentlerde çevre kirliliğini azalttığı için de teşvik edilmektedir. Bu bağlamda yapılan istatistiklere bakıldığında 2002 yılı itibariyle dünyada toplam 9.000.000 aracın otogaz kullandığı ve 16.000.000 ton da LPG’nin tüketildiği görülmektedir.

Başta Güney Kore, Japonya, İtalya, Meksika, Avustralya, Polonya, Rusya, ABD, Hollanda olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinde LPG otomobillerde alternatif yakıt olarak kullanılmaktadır. Birçok otomobil imalatçısı da alternatif donanımlı LPG’li araç üretimi de yapmaktadır. LPG’nin diğer yakıtlardan daha ucuz olması, araçlarda kullanımının giderek artacağını da göstermektedir.

LPG sektöründe faaliyet gösteren ülkemizdeki büyük firmalar; hem kullandıkları teknoloji ve standartlar açısından hem de pazar hacmi bakımından Avrupa ülkeleri ve ABD ile boy ölçüşebilecek düzeyde olmasına rağmen, son aylarda yaşanan oto gazlı araç kazalarının nedeni; standartların yetersizliği değil, bu standartların uygulanıp uygulanmadığının yeterince denetlenememesinin yanı sıra merdiven altı işletmeciliği diye tabir edilen yerlerde yapılan dönüşüm işlemi ile tüketicilerin henüz yeterli bilinç seviyesine ulaşamamış olmasından kaynaklanmaktadır.

LPG konusunda Türk Standardları Enstitüsü tarafından hazırlanmış ve halen yürürlükte bulunan 42 standart ile üzerinde çalışılan 53 tane de Standard tasarısı mevcuttur. Fakat sempozyumun gündeminde, TS 1445, TS 1446, TS 1449, TS 11939, TS 12664-1 ve TS 12820 standartları yer aldığından; bunlardan TS 12664-1 hariç diğer standartların kapsamlarını kısaca ifade ettikten sonra, standartların hazırlanma aşamalarını açıklayacağım. Ayrıca son aylarda yaşanan oto gazlı araç kazalarını da göz önünde bulundurarak, başkanı olduğum “Yetkili Servis Standardları Özel Daimi Komitesi”nce hazırlanan TS 12664-1 “İş Yerleri – Karayolu Taşıtları Yakıt Sistemlerinin, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) Kullanımı İçin Dönüşümünü Yapan Yerler - Genel Kurallar” standardının içeriğinden de söz etmek istiyorum.

TS 1445

Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) – Taşıma Kuralları

Bu standard, TS 55'e (Tüpler- Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) İçin- Taşınabilir- Tekrar Doldurulabilir- Çelikten, Kaynaklı- Tasarım ve İmalât’ı) ile ilgili standarda uygun dolu veya boş LPG tüplerinin tüplü taşıma araçları ile taşınmasında uygulanacak kurallar ile dökme taşıma araçları üzerine daimi olarak yerleştirilen LPG tanklarının yerleştirme ve araçlarla LPG'nin taşınması kurallarını kapsar.

Bu standard; içinde sıvı veya gaz halinde LPG bulunmayan; yeni imal edilmiş veya periyodik muayenesi, deneyi, bakımı veya tamiri söz konusu olan LPG tüplerinin taşınmasında uygulanacak kurallar ile demiryolu ve denizyolu ile yapılan LPG taşımalarını kapsamamaktadır.

TS 1446

Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) - Depolama Kuralları

Bu standart, sıvılaştırılmış petrol gazlarının (LPG) dökme veya TS 55 (Tüpler- Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) İçin- Taşınabilir- Tekrar Doldurulabilir- Çelikten, Kaynaklı- Tasarım ve İmalât’ı) standard ile TS 5306'ya (Kullanımdaki LPG Tüplerinin Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri ) standardlarına uygun tüplere doldurulmuş halde depolanması kurallarını kapsar. Diğer petrol ürünleri ile sıvılaştırılmış doğal gazların ve başka gazların depolanması kurallarını kapsamaz.

TS 1449

Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) ‑ Doldurma ve Boşaltma Kuralları

Bu standard, sıvılaştırılmış petrol gazlarının (LPG) dökme taşıma kara araçlarına, depolama tanklarına ve tüplere (TS 55 ve TS 5306'ya uygun) doldurma ve boşaltma kurallarını kapsar. Deniz araçlarına dökme olarak doldurma ve boşaltma kurallarını ve sıvılaştırılmış doğal gazlarla yapılan işlemleri kapsamaz.

TS 11939

Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) - İkmal İstasyonu - Karayolu Taşıtları İçin - Emniyet Kuralları

Bu standard, karayolu taşıtları için kurulmuş ve kurulacak olan LPG ikmal istasyonları ile ilgili kuruluş ve emniyet kurallarını kapsamaktadır.

TS 12820

Akaryakıt İstasyonları - Emniyet Kuralları

Bu standard, esas itibarı ile kara yolu taşıtlarına yakıt ikmali yapılan akaryakıt istasyonlarıyla ilgili emniyet kurallarını kapsar. LPG, LNG veya sıkıştırılmış doğal gaz istasyonlarını ise kapsamaz.

Bilindiği üzere LPG tüpleri ve araçlarda kullanılan LPG tanklarıyla ilgili standartlara uyulması ilgili mevzuatları gereğince de zorunludur. Tüplerin ve tankların üretimi esnasında ilgili Türk Standartlarına ve regülasyonların aradığı şartlara uygun üretim yapılması gerekmektedir. Bu konuda faaliyet gösteren imalatçılar TSE belgeli olarak üretim yaparlar. Fakat ülkemizde özellikle mutfaklarda kullanılan tüplerin dolum ve dağıtımıyla ilgili sektörün gerekli yasal düzenlemelerle istenilen seviyeye ulaşmasına rağmen, araçlarda kullanılan LPG ile ilgili gerek mevzuat gerekse ilgili standartlara uygun üretim ve montaj yapılması hususunda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Özellikle belgesiz iş yerleri tarafından yapılan LPG montaj işlemleri ve bunların kayıt tescilleriyle ilgili sorunlara yönelik ilgili kuruluşlar tarafından çözüm üretme çalışmaları yoğun olarak devam etmektedir.

Yukarda da ifade ettiğim gibi son aylarda yaşanan oto gazlı araç kazalarının önlenebilmesi ancak TS 12664-1/ Nisan 2004 İş Yerleri – Karayolu Taşıtları Yakıt Sistemlerinin, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) Kullanımı İçin Dönüşümünü Yapan Yerler - Genel Kurallar standardına uygulanmasıyla mümkündür. Çünkü bu Standard, karayolu taşıtlarına yakıt sistemi olarak Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) dönüşümünün yapılacağı yerlerin genel şartları ile dönüşüm esnasında uyulması gereken esasları belirlemektedir. Bahsedilen Standard; Yetkili Servis Standardları Özel Daimi Komitemizce hazırlanmıştır. Özel Daimi Komitemiz Yetkili servis standardları ile 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 31. Maddesi ve bu Kanunun 4822 sayılı Kanunla değişik, 15. Maddesine dayanılarak hazırlanan “Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri Hakkındaki Yönetmenlik” kapsamında yer alan malların satış sonrası montaj, bakım ve onarım hizmetlerine yönelik standardları hazırlamaktadır. Komitemizce hazırlanan standardların tamamı telif standardlarıdır.

Standartla ilgili ayrıntılara geçmeden önce bir standardın hazırlanması aşamalarından kısaca söz etmek istiyorum.

Komitemizce hazırlanan standartlar genelde hizmet sektörüne yönelik olup sektöründen gelen talepler doğrultusunda hazırlanmaktadır. TS 12664-1 standardı da, sektörden gelen talepler ile otomotiv sektöründeki gelişmeler doğrultusunda ilgili mevzuatlar da dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Bu bağlamda tüm standartların hazırlanması aşamasında olduğu gibi bu standardın hazırlanmasında da aşağıdaki prosedürler uygulanmıştır.

1)        Öncelikle standardı hazırlayabilecek, konusunda uzman ve gerekli bilgi birikimine sahip bir konu raportörü tespit edilip atanması sağlanır. Hatta son dönemde raportörlerin sektörden veya sektörün de üyesi olduğu dernek temsilcilerinden atanması tercih edilmektedir.

2)        Atanan raportörün konu hakkında gerekli alt yapıyı oluşturabilmesi (ilgili sektörlerle görüşme, iş yerleri ve/veya yetkili servislerin ve mevzuatlarının incelenmesi vb.) için kendisine gerekli zaman verilip standard tasarısının yazılı metin haline getirilmesi sağlanır.

3)        Raportörü tarafından yazılı hale getirilen standart tasarısı görüşülmek üzere ilgili İhtisas Gurubunun veya Özel Daimi Komitenin gündemine alınır.

4)        İhtisas Gurubu veya Özel Daimi Komitede makul bir süre görüşülüp olgunlaştırıldığına kanaat getirilen standard tasarısı hakkında görüşüne başvurulabilecek kurum, kuruluş, kişi ve sektörler tespit edilerek ilgililerinin yazılı görüşlerinin alınması sağlanır.

5)        İlgililerden gelen görüşler doğrultusunda raportörü ile birlikte grupta mütalâası yapılan tasarıya son şekli verilerek ya teknik kurula hazırlanır ya da gelen görüşlerin içeriğine bakılarak önemli değişiklikler yapmak gerekiyor ise bu değişiklikler yapıldıktan sonra görüş bildiren kurum ve/veya kuruluşlara tekrar ikinci mütalâaya gönderilir. Mütalâadan gelen tasarı aynı şekilde olgunlaştırılıp teknik kurulun gündemine hazırlanır.

6)        Son olarak teknik kurulda görüşülen standard tasarısı kabul edildiği takdirde standardlaşarak yayımlanır ve ilgililerin hizmetine sunulmuş olur.

Bu kadar titiz bir çalışmanın ürünü olan standardlar; yürürlüğe girdikten sonra bile, gerek mevzuatındaki değişiklikler gerekse sektörünün talebi ve uygulamadaki aksaklıklar da dikkate alınarak ya tadil edilmekte ya da revizyona tabi tutulmaktadır. Bu çalışmalar; TSE’nin organizasyonunda, ilgili İhtisas Gurupları veya Özel Daimi Komiteleri ile sektörünün de temsil edildiği çalışma gurubu veya toplantılarda tartışılarak yapılmaktadır.

TS 12664-1/ Nisan 2004

İş Yerleri – Karayolu Taşıtları Yakıt Sistemlerinin, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) Kullanımı İçin Dönüşümünü Yapan Yerler - Genel Kurallar

Standardı aynı prosedür içersinde hazırlanmış olup;

•           İşletmecilik,

•           Fiziksel yapı,

•           Teknik donanım ve

•           Çalışanların özellikleri

ile ilgili genel kuralları kapsamaktadır.

Bu başlıklar altındaki kurallardan da kısaca söz etmek gerekirse;

v  İşletmecilikle ilgili kurallar bölümünde;

Ø  İş yeri, LPG dönüşümü kapsamında Makine Mühendisleri Odası’ ndan alınan Serbest Müşavirlik Mühendislik Bürosu Tescil Belgesi’ ne sahip olmalıdır.

Ø  Dönüşüm işlemi için iş yeri ile araç sahibi arasında yazılı sözleşme yapılmalı; bu sözleşmede ücret ve sistem özellikleri bulunmalıdır.

Ø  İş yerinde, dönüşümde kullanılan depo ve dönüşüm malzemeleri TS 12095-1 EN 12805, TS 12095-2 EN 12806 veya TSE ECE R 67-1’e uygun olmalı, kullanılmış malzemeler tekrar kullanılmamalıdır.

Ø  İş yerinde, yapılan sistem montajı TS 12305 EN 12979’ a uygun olmalıdır.

Ø  İş yeri, Hizmet Yeterlilik Belgesini aldıktan sonra, ilgili mevzuata göre LPG dönüşüm işlemi sonunda aşağıdaki belgeleri düzenleyerek araç sahibine vermelidir.

o  İlgili bakanlık veya yetki verdiği kuruluş tarafından verilen;

-     Yapılan sistem dönüşümünün projesine uygunluğunu gösteren AİTM Tip Onay Belgesi,

-     Muayene-kontrol ve karayolu uygunluğunu gösteren Teknik Belge,

o  İş yerinin yetkili Makina Mühendisi tarafından düzenlenen;

-     Montaj Tespit Raporu

-     ve ilgili mevzuatın öngördüğü diğer belgeler.

v  Fiziksel yapı ile ilgili kurallar bölümünde;

Ø İş yerinin açılış ve işletmesine dair her türlü ruhsat, izin ve belgeleri alınmış olmalıdır.

Ø İş yerinde uygun büyüklükte idâri büro, müşteri kabul ve bekleme yeri, depo, satışı yapılacak sistemlerin ve ilgili malzemelerin teşhirinin yapıldığı müşteri standları, sistemlerin ve ilgili malzemelerin özelliklerinin uygulamalı olarak gösterilebileceği platform ve tezgahlar bulunmalıdır.

Ø İş yerinin servis alanı en az 100m², kapıları araç tipi ve araç girişine uygun olmalıdır. Servis alanının en az 80m²’si servis iş alanı olarak düzenlenmeli ve bu alanın yüksekliği de en az 3,5m olmalıdır.

Ø İş yerinde kullanılan yedek parça ve malzemeler ile satılacak malzemeler özelliklerine göre uygun şekillerde kodlanarak, dolap ve raflarda muhafaza edilmelidir.

Ø İş yerinde, mekanik havalandırma varsa tesisatı TS 3419 ve TS 3420’ye, su tesisatı TS 828’e, temiz su TS 266’ya uygun olmalı, elektrik tesisatı TS HD 384.5.51.S2' ye,  güvenlik korunması TS IEC 60364-4-41’e göre yapılmalı, TS 4019’a uygun ilk yardım çantası, TS 12201’e uygun çöp kutusu, TS 8357’ ye uygun WC – lâvabo,  personel sayısı kadar TS 5494’e uygun soyunma dolabı bulunmalı ve yangınla ilgili olarak TS 4156’da belirtilen tedbirler alınmalıdır.

Ø İş yerinin muhtelif yerlerinde LPG kaçak alarm sistemi olmalıdır.

v  Teknik donanımla ilgili kurallar bölümünde;

Hizmetin güvenli ve sağlıklı bir şekilde verilebilmesi için iş yerinde bulunması gerekli olan teknik donanımlar ile bunların özelliklerine ait kuralları içermektedir.

v Çalışanların özellikleri ile ilgili kurallar bölümünde ise;

Ø  İş yerinin teknik sorumlusu Makine Mühendisleri Odası’ndan LPG konusunda Serbest Müşavirlik Mühendislik Bürosu Tescil Belgesi (SMM) almış makine mühendisi olmalı, diğer teknik elemanlar görev ve sorumluluklarına göre yasal ustalık ve kalfalık belgesine sahip olmalıdır. İş yerinde ayrıca en az birer idari sorumlu, tanıtım ve satış elemanı bulunmalıdır.

Ø  Çalışan elemanlara yetecek sayıda TS EN 344-1’e uygun ayakkabı, TS 7305 EN 388’e uygun koruyucu eldiven ve LPG için gaz maskesi olmalıdır.

gibi hükümler yer almaktadır.

Sonuç olarak konuşmamın başında da belirttiğim gibi oto gazlı araç kazaları konusunda; Türk Standartları Enstitüsü, hazırladığı telif standartlarının yanı sıra AB uyum programı çerçevesinde yayımlanmış olan konuyla ilgili 'ECE R67 Regülasyonu' ve 'EN Standartları'nı da tercüme ederek imalatçıların kullanımına sunmaktadır. Bu konuda, tüketiciler bilinçlendirilebilir ve sektörü tarafından standartlara uyularak gerekli denetimler de yapılabilir ise bu alanda çok ciddi sorunların yaşanmayacağı da açıktır.

Yrd. Doç. Dr. Abdullah DURAN 

Türk Standardları Enstitüsü

Yetkili Servis Standardları Özel Daimi Komitesi

Başkanı