Türkiye'de standart
denince ilk akla gelen kurum, kuşkusuz Türk Standartları
Enstitüsü’dür. Türk Standartları Enstitüsü; her türlü madde ve mamuller ile
usul ve hizmet standartlarını yapmak amacıyla 1960 yılında 132 sayılı kanunla
kurulmuştur. Enstitü, tüzel kişiliği haiz, özel hukuk hükümlerine göre
yönetilen bir kamu kurumu olup, kısa adı ve markası TSE'dir. Bu marka çeşitli
şekillerde gösterilir. Türk Standartları Enstitüsü'nün izni olmadan bu marka
hiçbir şekil ve şart altında kullanılamaz. Yalnız Türk Standartları Enstitüsü tarafından
kabul edilen standartlar Türk Standardı adını alır. Bu standartlar ihtiyari
olup, standardın ilgili olduğu bakanlığın onayı ile mecburi kılınabilir.
Mecburi kılınan standartlar Resmi Gazete'de yayımlanır.
Türk Standartları
Enstitüsü; yukarıda belirtilen alanlarda yapmış olduğu standartları; konusunda
uzman kişilerden oluşan İhtisas Guruplarına veya Özel Daimi Komitelere
hazırlatmaktadır. Bu çalışmalar esnasında sektörünün görüşlerine de mutlaka
başvurulmaktadır. Bununla ilgili olarak 2004-2005 çalışma döneminde birçok
alanda “Ayna Komiteler” de kurulmak suretiyle hazırlanmış ya da hazırlanacak
olan uluslar arası ve Avrupa standartları konusunda da sektörün görüşleri
alınarak zamanında ilgili mercilere iletilmekte ve standartların daha sağlıklı
oluşturulmasına katkıda bulunulmaktadır.
Gelişen teknolojiye
paralel olarak petrol ve petrol ürünleri alanında da önemli gelişmeler
olmaktadır. LPG, ülkemizde gerek mutfaklarda gerekse ısınmada uzun zamandır
kullanılmasına karşılık, otomobil yakıtı olarak 1995’li yıllardan beri
kullanılmaktadır. Özellikle LPG kullanımı, hava kirliliğinin yoğun olduğu kentlerde
çevre kirliliğini azalttığı için de teşvik edilmektedir. Bu bağlamda yapılan
istatistiklere bakıldığında 2002 yılı itibariyle dünyada toplam 9.000.000
aracın otogaz kullandığı ve 16.000.000 ton da LPG’nin tüketildiği görülmektedir.
Başta Güney Kore, Japonya,
İtalya, Meksika, Avustralya, Polonya, Rusya, ABD, Hollanda olmak üzere dünyanın
pek çok ülkesinde LPG otomobillerde alternatif yakıt olarak kullanılmaktadır. Birçok
otomobil imalatçısı da alternatif donanımlı LPG’li araç üretimi de yapmaktadır.
LPG’nin diğer yakıtlardan daha ucuz olması, araçlarda kullanımının giderek artacağını
da göstermektedir.
LPG sektöründe faaliyet
gösteren ülkemizdeki büyük firmalar; hem kullandıkları teknoloji ve standartlar
açısından hem de pazar hacmi bakımından Avrupa ülkeleri ve ABD ile boy
ölçüşebilecek düzeyde olmasına rağmen, son aylarda yaşanan oto gazlı araç
kazalarının nedeni; standartların yetersizliği değil, bu standartların uygulanıp
uygulanmadığının yeterince denetlenememesinin yanı sıra merdiven altı işletmeciliği
diye tabir edilen yerlerde yapılan dönüşüm işlemi ile tüketicilerin henüz yeterli
bilinç seviyesine ulaşamamış olmasından kaynaklanmaktadır.
LPG konusunda Türk Standardları
Enstitüsü tarafından hazırlanmış ve halen yürürlükte bulunan 42 standart ile
üzerinde çalışılan 53 tane de Standard tasarısı mevcuttur. Fakat sempozyumun
gündeminde, TS 1445, TS 1446, TS 1449, TS 11939, TS 12664-1 ve TS 12820 standartları yer aldığından;
bunlardan TS 12664-1 hariç diğer standartların kapsamlarını kısaca ifade
ettikten sonra, standartların hazırlanma aşamalarını açıklayacağım. Ayrıca son
aylarda yaşanan oto gazlı araç kazalarını da göz önünde bulundurarak, başkanı
olduğum “Yetkili Servis Standardları
Özel Daimi Komitesi”nce hazırlanan TS 12664-1 “İş Yerleri – Karayolu Taşıtları Yakıt Sistemlerinin, Sıvılaştırılmış
Petrol Gazı (LPG) Kullanımı İçin Dönüşümünü Yapan Yerler - Genel Kurallar”
standardının içeriğinden de söz etmek istiyorum.
TS 1445
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) – Taşıma Kuralları
Bu standard, TS 55'e (Tüpler- Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG)
İçin- Taşınabilir- Tekrar Doldurulabilir- Çelikten, Kaynaklı- Tasarım ve İmalât’ı)
ile ilgili standarda uygun dolu
veya boş LPG tüplerinin tüplü taşıma araçları ile taşınmasında uygulanacak
kurallar ile dökme taşıma araçları üzerine daimi olarak yerleştirilen LPG
tanklarının yerleştirme ve araçlarla LPG'nin taşınması kurallarını kapsar.
Bu standard; içinde sıvı veya gaz
halinde LPG bulunmayan; yeni imal edilmiş veya periyodik muayenesi, deneyi,
bakımı veya tamiri söz konusu olan LPG tüplerinin taşınmasında uygulanacak
kurallar ile demiryolu ve denizyolu ile yapılan LPG taşımalarını kapsamamaktadır.
TS 1446
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) - Depolama Kuralları
Bu standart, sıvılaştırılmış
petrol gazlarının (LPG) dökme veya TS 55 (Tüpler- Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) İçin- Taşınabilir- Tekrar
Doldurulabilir- Çelikten, Kaynaklı- Tasarım ve İmalât’ı) standard ile TS 5306'ya (Kullanımdaki LPG Tüplerinin Muayene, Deney,
Bakım ve Tamiri ) standardlarına uygun tüplere doldurulmuş halde
depolanması kurallarını kapsar. Diğer petrol ürünleri ile sıvılaştırılmış doğal
gazların ve başka gazların depolanması kurallarını kapsamaz.
TS 1449
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) ‑ Doldurma
ve Boşaltma Kuralları
Bu standard,
sıvılaştırılmış petrol gazlarının (LPG) dökme taşıma kara araçlarına, depolama
tanklarına ve tüplere (TS 55 ve TS 5306'ya uygun) doldurma ve boşaltma
kurallarını kapsar. Deniz araçlarına dökme olarak doldurma ve boşaltma
kurallarını ve sıvılaştırılmış doğal gazlarla yapılan işlemleri kapsamaz.
TS 11939
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) -
İkmal İstasyonu - Karayolu Taşıtları İçin - Emniyet Kuralları
Bu standard,
karayolu taşıtları için kurulmuş ve kurulacak olan LPG ikmal istasyonları ile
ilgili kuruluş ve emniyet kurallarını kapsamaktadır.
TS 12820
Akaryakıt İstasyonları - Emniyet Kuralları
Bu standard,
esas itibarı ile kara yolu taşıtlarına yakıt ikmali yapılan akaryakıt
istasyonlarıyla ilgili emniyet kurallarını kapsar. LPG, LNG veya sıkıştırılmış
doğal gaz istasyonlarını ise kapsamaz.
Bilindiği üzere LPG
tüpleri ve araçlarda kullanılan LPG tanklarıyla ilgili standartlara uyulması ilgili
mevzuatları gereğince de zorunludur. Tüplerin ve tankların üretimi esnasında ilgili
Türk Standartlarına ve regülasyonların aradığı şartlara uygun üretim yapılması
gerekmektedir. Bu konuda faaliyet gösteren imalatçılar TSE belgeli olarak
üretim yaparlar. Fakat ülkemizde özellikle mutfaklarda kullanılan tüplerin
dolum ve dağıtımıyla ilgili sektörün gerekli yasal düzenlemelerle istenilen
seviyeye ulaşmasına rağmen, araçlarda kullanılan LPG ile ilgili gerek mevzuat
gerekse ilgili standartlara uygun üretim ve montaj yapılması hususunda ciddi sorunlar
yaşanmaktadır. Özellikle belgesiz iş yerleri tarafından yapılan LPG montaj
işlemleri ve bunların kayıt tescilleriyle ilgili sorunlara yönelik ilgili
kuruluşlar tarafından çözüm üretme çalışmaları yoğun olarak devam etmektedir.
Yukarda da ifade ettiğim gibi son aylarda yaşanan oto gazlı araç
kazalarının önlenebilmesi ancak TS
12664-1/ Nisan 2004 İş Yerleri – Karayolu Taşıtları Yakıt Sistemlerinin,
Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) Kullanımı İçin Dönüşümünü Yapan Yerler -
Genel Kurallar standardına
uygulanmasıyla mümkündür. Çünkü bu Standard, karayolu taşıtlarına yakıt sistemi
olarak Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) dönüşümünün yapılacağı yerlerin genel
şartları ile dönüşüm esnasında uyulması gereken esasları belirlemektedir. Bahsedilen
Standard; Yetkili Servis Standardları Özel Daimi Komitemizce hazırlanmıştır. Özel
Daimi Komitemiz Yetkili servis standardları ile 4077 Sayılı Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanunun 31. Maddesi ve bu Kanunun 4822 sayılı Kanunla
değişik, 15. Maddesine dayanılarak hazırlanan “Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri Hakkındaki Yönetmenlik”
kapsamında yer alan malların satış sonrası montaj, bakım ve onarım hizmetlerine
yönelik standardları hazırlamaktadır. Komitemizce hazırlanan standardların
tamamı telif standardlarıdır.
Standartla ilgili
ayrıntılara geçmeden önce bir standardın hazırlanması aşamalarından kısaca söz
etmek istiyorum.
Komitemizce
hazırlanan standartlar genelde hizmet sektörüne yönelik olup sektöründen gelen
talepler doğrultusunda hazırlanmaktadır. TS 12664-1 standardı da, sektörden
gelen talepler ile otomotiv sektöründeki gelişmeler doğrultusunda ilgili
mevzuatlar da dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Bu bağlamda tüm standartların hazırlanması aşamasında
olduğu gibi bu standardın hazırlanmasında da aşağıdaki prosedürler
uygulanmıştır.
1)
Öncelikle standardı hazırlayabilecek,
konusunda uzman ve gerekli bilgi birikimine sahip bir konu raportörü tespit
edilip atanması sağlanır. Hatta son dönemde raportörlerin sektörden veya
sektörün de üyesi olduğu dernek temsilcilerinden atanması tercih edilmektedir.
2)
Atanan raportörün konu hakkında
gerekli alt yapıyı oluşturabilmesi (ilgili sektörlerle görüşme, iş yerleri
ve/veya yetkili servislerin ve mevzuatlarının incelenmesi vb.) için kendisine
gerekli zaman verilip standard tasarısının yazılı metin haline getirilmesi
sağlanır.
3)
Raportörü tarafından yazılı hale
getirilen standart tasarısı görüşülmek üzere ilgili İhtisas Gurubunun veya Özel
Daimi Komitenin gündemine alınır.
4)
İhtisas Gurubu veya Özel Daimi
Komitede makul bir süre görüşülüp olgunlaştırıldığına kanaat getirilen standard
tasarısı hakkında görüşüne başvurulabilecek kurum, kuruluş, kişi ve sektörler
tespit edilerek ilgililerinin yazılı görüşlerinin alınması sağlanır.
5)
İlgililerden gelen görüşler
doğrultusunda raportörü ile birlikte grupta mütalâası yapılan tasarıya son
şekli verilerek ya teknik kurula hazırlanır ya da gelen görüşlerin içeriğine
bakılarak önemli değişiklikler yapmak gerekiyor ise bu değişiklikler
yapıldıktan sonra görüş bildiren kurum ve/veya kuruluşlara tekrar ikinci
mütalâaya gönderilir. Mütalâadan gelen tasarı aynı şekilde olgunlaştırılıp teknik
kurulun gündemine hazırlanır.
6)
Son olarak teknik kurulda
görüşülen standard tasarısı kabul edildiği takdirde standardlaşarak yayımlanır
ve ilgililerin hizmetine sunulmuş olur.
Bu kadar titiz bir
çalışmanın ürünü olan standardlar; yürürlüğe girdikten sonra bile, gerek
mevzuatındaki değişiklikler gerekse sektörünün talebi ve uygulamadaki
aksaklıklar da dikkate alınarak ya tadil edilmekte ya da revizyona tabi
tutulmaktadır. Bu çalışmalar; TSE’nin organizasyonunda, ilgili İhtisas Gurupları
veya Özel Daimi Komiteleri ile sektörünün de temsil edildiği çalışma gurubu
veya toplantılarda tartışılarak yapılmaktadır.
TS
12664-1/ Nisan 2004
İş
Yerleri – Karayolu Taşıtları Yakıt Sistemlerinin, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı
(LPG) Kullanımı İçin Dönüşümünü Yapan Yerler - Genel Kurallar
Standardı aynı prosedür içersinde hazırlanmış olup;
•
İşletmecilik,
•
Fiziksel yapı,
•
Teknik donanım ve
•
Çalışanların özellikleri
ile ilgili
genel kuralları kapsamaktadır.
Bu başlıklar altındaki kurallardan da kısaca söz
etmek gerekirse;
v İşletmecilikle ilgili kurallar bölümünde;
Ø İş yeri, LPG dönüşümü kapsamında Makine Mühendisleri Odası’ ndan
alınan Serbest Müşavirlik Mühendislik Bürosu Tescil Belgesi’ ne sahip
olmalıdır.
Ø
Dönüşüm işlemi için iş yeri
ile araç sahibi arasında yazılı sözleşme yapılmalı; bu sözleşmede ücret ve
sistem özellikleri bulunmalıdır.
Ø İş yerinde, dönüşümde kullanılan depo ve dönüşüm malzemeleri TS
12095-1 EN 12805, TS 12095-2 EN 12806 veya TSE ECE R 67-1’e uygun olmalı,
kullanılmış malzemeler tekrar kullanılmamalıdır.
Ø İş yerinde, yapılan sistem montajı TS 12305 EN 12979’ a uygun
olmalıdır.
Ø
İş yeri, Hizmet Yeterlilik
Belgesini aldıktan sonra, ilgili mevzuata göre LPG dönüşüm işlemi
sonunda aşağıdaki belgeleri düzenleyerek araç sahibine vermelidir.
o İlgili bakanlık veya yetki verdiği kuruluş tarafından verilen;
-
Yapılan sistem dönüşümünün
projesine uygunluğunu gösteren AİTM Tip Onay Belgesi,
-
Muayene-kontrol ve karayolu
uygunluğunu gösteren Teknik Belge,
o İş yerinin yetkili Makina Mühendisi tarafından düzenlenen;
-
Montaj Tespit Raporu
-
ve ilgili mevzuatın
öngördüğü diğer belgeler.
v Fiziksel yapı ile ilgili kurallar bölümünde;
Ø İş yerinin açılış ve işletmesine dair her türlü ruhsat, izin ve
belgeleri alınmış olmalıdır.
Ø İş yerinde uygun büyüklükte idâri büro, müşteri kabul ve bekleme
yeri, depo, satışı yapılacak sistemlerin ve ilgili malzemelerin teşhirinin
yapıldığı müşteri standları, sistemlerin ve ilgili malzemelerin özelliklerinin
uygulamalı olarak gösterilebileceği platform ve tezgahlar bulunmalıdır.
Ø
İş yerinin servis alanı en
az 100m2, kapıları araç tipi ve araç girişine uygun olmalıdır.
Servis alanının en az 80m2’si servis iş alanı olarak düzenlenmeli ve
bu alanın yüksekliği de en az 3,5m olmalıdır.
Ø İş yerinde kullanılan yedek parça ve malzemeler ile satılacak
malzemeler özelliklerine göre uygun şekillerde kodlanarak, dolap ve raflarda
muhafaza edilmelidir.
Ø İş yerinde, mekanik havalandırma varsa tesisatı TS 3419 ve TS
3420’ye, su tesisatı TS 828’e, temiz su TS 266’ya uygun olmalı, elektrik
tesisatı TS HD 384.5.51.S2' ye, güvenlik
korunması TS IEC 60364-4-41’e göre yapılmalı, TS 4019’a uygun ilk yardım
çantası, TS 12201’e uygun çöp kutusu, TS 8357’ ye uygun WC – lâvabo, personel sayısı kadar TS 5494’e uygun soyunma
dolabı bulunmalı ve yangınla ilgili olarak TS 4156’da belirtilen tedbirler
alınmalıdır.
Ø
İş yerinin muhtelif
yerlerinde LPG kaçak alarm sistemi olmalıdır.
v Teknik donanımla ilgili kurallar bölümünde;
Hizmetin güvenli ve sağlıklı bir şekilde
verilebilmesi için iş yerinde bulunması gerekli olan teknik donanımlar ile
bunların özelliklerine ait kuralları içermektedir.
v Çalışanların özellikleri ile ilgili kurallar bölümünde ise;
Ø İş yerinin teknik sorumlusu Makine Mühendisleri Odası’ndan LPG
konusunda Serbest Müşavirlik Mühendislik Bürosu Tescil Belgesi (SMM) almış
makine mühendisi olmalı, diğer teknik elemanlar görev ve sorumluluklarına göre
yasal ustalık ve kalfalık belgesine sahip olmalıdır. İş yerinde ayrıca en az
birer idari sorumlu, tanıtım ve satış elemanı bulunmalıdır.
Ø
Çalışan elemanlara yetecek
sayıda TS EN 344-1’e uygun ayakkabı, TS 7305 EN 388’e uygun koruyucu eldiven
ve LPG için gaz maskesi olmalıdır.
gibi hükümler yer
almaktadır.
Sonuç olarak konuşmamın
başında da belirttiğim gibi oto gazlı araç kazaları konusunda; Türk
Standartları Enstitüsü, hazırladığı telif standartlarının yanı sıra AB uyum
programı çerçevesinde yayımlanmış olan konuyla ilgili 'ECE R67 Regülasyonu' ve
'EN Standartları'nı da tercüme ederek imalatçıların kullanımına sunmaktadır. Bu
konuda, tüketiciler bilinçlendirilebilir ve sektörü tarafından standartlara uyularak
gerekli denetimler de yapılabilir ise bu alanda çok ciddi sorunların yaşanmayacağı
da açıktır.
Yrd. Doç. Dr. Abdullah DURAN
Türk Standardları Enstitüsü
Yetkili Servis Standardları Özel Daimi Komitesi
Başkanı
Yorum Gönder
Teşekkürler.