IAQ ingilizce, Indoor Air Quality kısaltılmışı olup IAQ Türkçe karşılığı olarak, İç Hava Kalitesi diyebiliriz. Teknoloji, refah ve nüfusun artması ile birlikte IAQ her geçen gün daha da önemli bir hale gelmiştir. Çünkü yığın insan grupları, atmosfere kapalı özel olarak şartlandırılmış, dikey ve yatay binalarda yaşamaktadır.
Peki, iç mekanın hava kalitesi neden bozulur? İç hava kalitesi neden ölçülür?
Açıkçası, iç hava kalitesini bozan bir çok etken bulunmaktadır. Bunlardan sık karşılaşılan durumlar sıralarsak; kalitesiz inşaat malzemesi, sağlığa uygun olmayan boyalar ve temizlik kimyasalları, iyi projelendirilemeyen veya uygulama sonrası yeterli bakım yapılmayan HVAC-R sistemi ve ayrıca kapasite üstü personel bulundurmak iç hava kalitesini bozan etkenlerin başında gelmektedir. Genelde binalarda iç hava kalitesini, duman, karbondioksit, karbonmonoksit, hayvan döküntüler, kepekler, küf ve benzeri biyolojik ajanlar, havada asılı duran solvent, yapıştırıcı ve temizlik kimyasalları gibi uçucu bileşenler ile ayrıca binalarda haşereler ile mücadelede kullanılan (pestist) ilaçlar hava kalitesini bozmaktadır.
IAQ ölçümlerinde 3 temel bileşen dikkate alınır. Bunlar; nem, sıcaklık, ve parçacık (partükül) yani ppm'dir. Dolayısı ile ölçümleri genelde HVAC-R uzmanları tarafından yapılması tespit ve değerlendirme açısından daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
IAQ neden önemli?
Binalarda sağlıklı bir yaşam sağlanması için öncelikli olarak binanında sağlıklı olması gerekmektedir. İlk olarak 1997 yılında William Fisk ve Art Rosenfeld tarafından ortaya atılan hasta bina sendromunun etkilerinin ülkenin büyüklüğüne göre yaklaşık olarak 20 milyar dolara kadar ilave maliyet yükü getireceğini ifade etmişlerdir. Hasta bina sendromu, sadece binada ki olası tadilat maliyetleri değil aynı zamanda binada ki insanların hastalanması, verimlilik ve üretkenliklerinin düşmesi ve buna bağlı ekonomik maliyetleri de ortaya çıkarmıştır. Diğer taraftan hasta binaların oluşturduğu zararlar ile ilgili açılan davalar sonucu ödenen tazminatlar ise milyon dolarlar mertebesine çıkmıştır. Bu noktada IAQ hasta bina sendromu ve bunun kötü sonuçları ortaya çıkmadan ön tespitlerini yapar ve gerekli tedbirlerin alınmasına yönelik bize yol haritası çıkarır. Böylece binamızda insanların daha sağlıklı yaşamasını ve çalışanların ise daha üretken olmasını sağlarız.IAQ ölçümleri sonrası önlemlerimizi nasıl alacağız?
Binamızın proje, bakım ve işletme tarafındaki tüm değişkenler eğer gerçekten olması gerektiği gibiyse binamızda IAQ ölçümleri sonucu bizim herhangi bir iyileştirici önlem almamıza gerek yoktur. Fakat bu çok nadir olarak karşımıza çıkar. Çünkü hava kalitesini bozan değişkenler çok fazladır. Binada herşey düzgün olsa bile bizim dışımızda örneğin; binamızın yanından daha sonra yol geçmesi, yada yanına bina, fabrika vs. gibi üretim sahalarının açılması hava kalitesinde düşme yaratacaktır. Diğer taraftan bina içinde, haşere ile mücadele, niteliksiz dekorasyon (halı, boya, plastik malzeme vs. kullanımı), kapasite fazlası insan bulundurması gibi yönetimi zor süreçlerde IAQ ölçüm sonuçlarımız düşük çıkabilir. Bu noktada önlemleri kısım kısım almakta fayda var. Örneğin; konfor sıcaklığının altı veya üstü olması durumunda İklimlendirme sistemlerinin düzgün çalıştığı tespit edilmeli eğer düzgün çalışıyorsa kontrol edilemeyen ısı kaynakları (makine, fırın, ocak vs), ısıyı atmosfere atacak düzenekler kurarak, kontrol edilebilir hale getirilmelidir. Oksijen seviyesini düşüren yada başka bir değişle karbondioksit ve karbonmonoksit seviyesini yükselten değişkenler tespit edilmelidir. Kazan, kombi vs kalorifer sistemi yanma ve baca sistemleri gözden geçirilmeli, yeterli taze hava ve egzoz verildiği ölçülmeli ayrıca binada garaj varsa garaj havalandırma sistemi ve senaryosu gözden geçirilmeli. Binada koku veya nefes daraltan durumlar olması halinde, temizlik için kullanılan kimyasalların MSDS raporları kontrol edilmeli, pestist uygulanıyorsa, daha sağlıklı kontrollü bir hale getirilmeli. Binada boya, yapıştırıcı, solvent vs. kimyasallar kullanılırken de yine kontrollü ve insan sağlığını tehdit etmeyecek malzemeler kullanılmalı. Diğer taraftan genel konulara ait tespitler, HVAC-R, inşaat malzemeleri, elektrik ve aydınlatma sistemlerinin bakım ve işletme süreçleri her zaman gözden geçirilmeli.
Eğer IAQ risklerini ilk baştan yapının imalatı ile ilgili riskleri bertaraf etmek istiyorsanız, binanızın iyi hesaplanmış ve kullanım amacına uygun olarak projelendirilmesi gerekir. Proje ve uygulamanın ayrıca bağımsız olarak denetlenmesinde her zaman fayda olacaktır. Günümüzde BREAM, LEED gibi yeşil bina sertifika süreçlerinin binanın yaşam kalitesini yükselteceği gerçeğini göz ardı etmemek gerekir. Bina inşası ve sistemlerin montajı sonrası devreye almaya süreçleri yani TAD ve Commissioning süreçleri bağımsız firmalara yaptırılmalı.
Şuna da bakın : Binalarda Commissioning Yapılan Sistemler
IAQ ölçümü yasal olarak zorunlu mu?
Binanın kullanım amacı ve kaç kişinin kullandığına bağlı olarak bu soruya evet diyebiliriz. Bina eğer iş güvenliği yasal süreçlerine dahil ise bu kapsamda ortam ölçümleri yapılmaktadır ki bunlardan birisi bina iç hava kalitesinin ölçümüdür. Diğer taraftan ortam ölçümleri ihmal edilmesi ve ölçüm sonucu iyileştirmelerin yapılmaması sonrası iş güvenliği ve sağlığı kapsamında hukuki riskler ortaya çıkabilir. Ülkemizde henüz bununla ilgili bir ceza vakası yaşanmamıştır ama dünyada örnekleri mevcuttur. Örneğin, 1995 yılında ABD, Florida eyaletine bağlı, Polk Country'de HVAC-R sisteminde dolayı açılan bir dava 25,8 milyon dolar ceza ile sonuçlanmıştır. Yine buna benzer olarak 2002 yılında, Havaiide ki hilton tatil köyü, 453 odasını küf sebebi ile yeniden yapmak zorunda kalmış, bunun için yaklaşık 55 milyon dolar harcamış ve daha sonra yüklenici firmaları dava etmiştir.
Sonuç olarak; Binaların ve binalarda yaşayanların sağlıklı, mutlu ve daha fazla üretken olmasında, hatta binaların daha prestijli, seçkin ve kıymetli hale gelmesinde, IAQ ölçümlerinin faydası azımsanamayacak derecede yüksektir.
Yorum Gönder
Teşekkürler.